Is de eikenprocessierups te bestrijden?

Westlanden 14.07.2019 - Het meest bekende beestje van Nederland, de eikenprocessierups, is een gehate vijand geworden.

Maar hoe zit het nu precies met dat slimme beestje?

De eikenprocessierups is de larve van de nachtvlinder, Thaumetopoea processionea, een grijs tandvlindertje, ook wel processierupsvlinder genoemd.

Hij komt al wel 100 jaar voor in Nederland, en ook in het verleden zijn er lokaal wel perioden van enige overlast geweest. Sinds 1996 rukt dit leger op en komt nu in het grootste deel van Nederland voor. De rups wordt 23 mm lang en zijn lichaam is bedekt met lange witachtige haren. Daartussen zitten ontelbaar veel heel kleine haartjes met haakjes, tot wel 700.000 en die kunnen een irritante huiduitslag en jeuk geven. En als je pech hebt zelfs een oogontsteking of luchtwegproblemen.

De rupsen gaan in processie achter elkaar over de stam als ze op zoek gaan naar de blaadjes van de eik, vandaar de naam.

De rups zien we van mei tot juli aan de eikenbomen, ze maken nesten waarin ze zes maal vervellen voordat ze vlinder worden. Pas rond de maand mei krijgen ze de brandharen. Het is voor de rups een fantastisch afweerwapen.

Nesten met eikenprocessierupsen op een kale stam of tak en in de zon of tussen weinig blad

Ze overwinteren als ei op de eik, vooral aan opgesnoeide bomen met een kale stam waar de zon op staat. Maar ook wel in eikenbossen. De verspreiding wordt versneld doordat er veel eiken bij elkaar zijn geplant, in rijen langs de weg en vooral door het opkronen zodat de kale stammen de warme zon opnemen en daar houden ze van. 

Eikenlaan met stammen begroeid met Hedera, vlak bij Nijmegen, geen eikenprocessierups te zien. De stam van de eik laten begroeien met Hedera lijkt een goed wapen tegen de eikenprocessierups.

Wat te doen als je slachtoffer ben?

- Niet krabben, maar met plakband de plekken met haartjes deppen.

- Daarna de huid met lauw water spoelen. Het blijkt dat flink warm water ook helpt. 

- Verkoelende zalf opsmeren, mogelijk dat deppen met ijsklontjes ook helpt.

- Kleren wassen op minimaal 60 graden.

- Bij haartjes in de ogen of allergische reacties, naar de dokter gaan.

Hoe bestrijden?

Strenge winters en natte zomers zijn een vijand van veel exoten. Toch kunnen soorten vaak overleven in slechte omstandigheden, dan gaan ze de grond in of overleven op een andere plaats tot het weer gunstig voor ze is.

Er wordt veel gif ingezet tegen de rups, maar dat dood vaak alle insecten, ook de goede en is dus een heel slechte keuze, nogal dom eigenlijk. Biologische bestrijding is in onderzoek. Eikenbomen zijn ecologisch heel soortenrijk dus met gif worden veel goede soorten insecten gedood, dat is fout. Sommigen denken dat kappen van de eiken ook het probleem oplost, maar dat is onzin en ecologisch heel slecht. De eik is belangrijk in het Nederlandse landschap en voor de biodiversiteit, het is geen goed idee eiken te gaan kappen.

Er is al een legertje natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups o.a. deze holenbroeders: de koolmees, de pimpelmees, de boomklever, de glanskop, de matkop, de spreeuw, de boomkruiper, de zwarte mees en de grauwe vliegenvanger.

Jonge koolmees in de tuin van de auteur

Ook deze niet-holenbroeders zijn goede vijanden: de staartmees, de roodborst, de heggenmus, de winterkoning, de koekoek, de kraai en de kauw. 

Verder zijn er nog andere vijanden van de rups of de vlinder: vleermuizen, de sluipwesp, de gaasvlieg, de sluipvlieg, de larve van het lieveheersbeestje, de loopkever en diverse wantsen.

Regen zorgt ervoor dat de brandhaartjes op de grond vallen, maar bij droogte blijven ze lang zweven.

Groenbeleid aanpassen en natuur herstellen

Essentieel is dat het groenbeleid verandert en ook het tuinbeeld. We moeten snel af van het ideaalbeeld van kort gras, alles strak en perkjes met rozenstruikjes en een betegelde tuin, het is een dodelijke monocultuur. Beter is gebruik maken van de natuurlijke kracht van wilde flora. Iedereen weet nu wel dat door het beleid van afgelopen decennia de biodiversiteit instort, soorten uitsterven en de natuur ernstige schade oploopt.

Recent nog heeft de Raad van State het PAS beleid verworpen (Programma Aanpak Stikstof). We stoten te veel stikstof uit door intensieve landbouw, woningbouw, bedrijventerreinen, verkeer e.d. Bermen en plantsoenen worden constant kort gemaaid, de omgeving is versteend en de eigen tuin is geen tuin meer, maar een steenwoestijn en vaak ook nog met plastic gras. Logisch dat de natuurlijke vijanden van de rups grotendeels zijn verdwenen. Je kunt zeggen ''eigen schuld dikke bult''... maar dat helpt niet met een oplossing.

Wat wel helpt is biodiversiteitherstel, zorgen voor een bloemrijke omgeving, struiken en broedgelegenheid. Maaien vooral doen op basis van sinusmaaien, telkens een deel van een berm maaien en een deel laten staan en dat de volgende keer maaien, dan bouw je een sterk leger natuurlijke vijanden. Let wel, opbouw van een leger natuurlijke vijanden kost tijd, maar het is de beste methode.

Tuin van de auteur

Concreet zijn de volgende maatregelen nodig:

- Wegzuigen is bewerkelijk, maar is de meest natuurvriendelijke methode. Spuiten met gif is uit den boze en geeft vooral schade aan het ecosysteem.

- Herstel de natuurlijke biodiversiteit. Bermen moeten weer natuurlijk worden, stop het verwoestende maaien. Maak een biodiverse omgeving met hagen, ecologische verbindingen, lange bloeiende linten en maak verbinding met groene stapstenen. Ook groene daken helpen mee.

- Geef insecten, vogels en vleermuizen weer een leefomgeving door een gezonde natuur en een levende tuin. Plant in de tuin vogelvriendelijke struiken en bomen en klimmers als klimop. Geen harde erfafscheidingen meer, maar groene hagen, liefst met diverse soorten en gemengde heggen.

- Bomen langs de wegen zijn opgekroond, er staan vrijwel geen hagen en er is geen of weinig ondergroei zoals struiken, dus is er te weinig nestgelegenheid voor vogels, dat moet anders. Hang daarom veel nestkasten op vooral voor de koolmees en vleermuizen. Herstel de leefomgeving voor vogels en zorg ervoor dat de sluipwesp weer volop in de bermen aanwezig kan zijn.

Bijvoorbeeld een enkel mezenpaar kan in een broedseizoen duizenden rupsen aan de jongen voeren. Als 1 jong per dag 50 rupsen eet, maal 5 jongen is al 300 per dag, maal 20 dagen is 5000 rupsen en als ze uitvliegen gaan ze er vrolijk mee door! En dan zijn er nog al die andere vogelsoorten die de rupsen eten.

- Plant bomen niet meer aan in rijen van dezelfde soort, maar varieer en gebruik bomen en struiken die biodiversiteit versterken.

- Het opkronen van bomen is langs wegen van belang voor veiligheid, maar op de kale stammen in het zonnetje genieten de rupsen, wat we kunnen doen is zorgen voor onderbegroeiing, wilde flora en de stammen laten begroeien met Hedera dan wordt de stam minder interessant voor de rups.

- Hang zoveel mogelijk nestkasten op en plaats ook insectenhotels. Belangrijk is ook dat de omgeving en de eigen tuin worden ontsteend en vergroend.

- Voortaan bij elk bouwproject of verbouwing dit natuurinclusief doen, daarbij ook aandacht voor insecten, vogels en een krachtige natuurlijke omgeving.

Kortom, we hebben mede door onze versteende omgeving, het slechte maaibeleid, kort gemaaide bermen (al is hier een kentering te zien) en gebrek aan hagen en struiken, bloemrijke linten en -bermen, onze steentuinen en de aanslag op de natuur, er zelf voor gezorgd dat de eikenprocessierups, net als steeds meer andere exoten, hun kans grijpen. We kunnen die oorlog misschien winnen, maar dan moet nu het roer om.

Doen we het niet, dan wordt het probleem groter en krijgt ook de dennenprocessierups, die nog gevaarlijker is, straks zijn kans en wat te denken van bijvoorbeeld het draaigatje, een ellendige miersoort. Er zijn al ca. 35 soorten exoten actief in Nederland, toch staat dit nog niet op de radar van de politiek, projectontwikkelaars en burgers.

In Westland is er ook al een paar jaar langs de kust een probleem met de bastaardsatijnrups, die ook jeuk geeft. Ook hier speelt de verstoorde ecologische omgeving de hoofdrol. 

Er zijn verschillende soorten planten, insecten en dieren die met temperatuurstijging, maar vooral met reizigers en de import van agrarische producten, meeliften naar noordelijke streken, de het draaigatje en de tijgermug zijn voorbeelden en inmiddels zijn er al tientallen exoten die zich hier vestigen. Daar moeten we mee leren leven en waar nodig bestrijden op een slimme manier.

------------------------------------------------------

Bronnen

https://www.wur.nl/nl/nieuws/Klimaatverandering-confronteert-Nederland-met-groot-aantal-gezondheidsrisicos.htm

https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=25264

https://www.zonmw.nl/fileadmin/zonmw/documenten/Gezondheidsbescherming/Kennisagenda_Klimaat_en_Gezondheid_digi_versie.pdf

https://www.vogelbescherming.nl/actueel/bericht/natuurlijke-vijanden-van-de-eikenprocessierups

http://edepot.wur.nl/382736

https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=17994

https://nos.nl/artikel/2289167-minder-eiken-en-meer-vijanden-moeten-processierupsen-plaag-indammen.html

https://www.rtvutrecht.nl/nieuws/1940299/steeds-meer-vogels-verklaren-oorlog-aan-de-eikenprocessierups-er-is-een-lekker-hapje-bijgekomen.html

https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/?doss=83

https://www.processierups.com/laatste-nieuws.htm

https://eenvandaag.avrotros.nl/item/de-eikenprocessierups-komt-niet-uit-frankrijk-maar-was-hier-al-lang/

https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?utm_source=newsletter&utm_medium=e-mail&utm_campaign=user-mailing&msg=25325