Help, de tuin sterft door hitte en droogte!

Westlanden 11.08.2022 - U wilt toch ook ‘tuingeluk’ wie niet! Wie het nog niet weet leeft mogelijk onder de tegels van de eigen steentuin.

Jawel, nog altijd worden zeer veel tuinen betegeld en eventueel voorzien van een paar verhoogde plantbakken en potten met palmen, olijfbomen of andere exoten en… kunstgras! Ja, echt gazon vervangen door kunstgras. En de erfafscheiding is niet meer plantaardig, maar van zwart kunststof. 

Droogte, het watertekort en toenemende hitte, maken ook het tuinieren steeds lastiger. Als je het eigen paleisje hebt voorzien van een tegeltuin, dan krijg je bij een hittegolf gratis een oven waar door hittestress niemand wil zijn. In een steentuin kan de temperatuur boven 50 graden oplopen en zwarte schuttingen nog heter. Ook niet leuk voor de kleintjes! In Westland is ook de openbare ruimte bijna nergens groen genoeg om hittestress te voorkomen, dat warmt ook de eigen tuin verder op. Hebt u een groene tuin, dan helpt dat om ook uw huis koeler te houden bij hitte; zeker de bomen daarin doen dat. Een volwassen grote boom koelt gelijk aan ca. 8 airco’s!

Tip. Gaat u verhuizen gooi dan niet de hele tuin van uw nieuwe huis eruit, maar behoud wat goed is en zeker de structuur met de bomen. En hebt u nu al veel tegels, haal ze er snel uit en laat de bodem weer leven.

Natuurlijk tuinieren in een veranderend klimaat is niet moeilijk, laten we er gelijk mee beginnen. Laat het afgevallen blad in de borders en onder de hagen en heggen liggen, koop geen bladblazer maar een hark. Kortgeschoren haagjes en gazon is weinig aan en ecologisch niet nuttig, dus maak een kruidengazon en maai minder vaak. Hagen en heggen veranderen we in enigszins ruige gemengde paradijsjes. Wel even met de buren overleggen want kortgeschoren is helaas in de mode. Een andere trend is de erfafscheiding verhogen met leibomen, ook een jammerlijke ontwikkeling en het mag vaak niet. Plant liever een mix aan struiken en bomen. Ga wel na wat de wettelijke en lokale regels zijn, zoals in de APV. Het is niet moeilijk om droogtesterfte te lijf te gaan en toch een natuurlijk paradijsje te realiseren. Gelukkig kan tuinieren leuk zijn als je enkele basisregels hanteert. Wilt u op safari in uw eigen tuin of wordt het een oven?

Tien basisregels voor een succesvolle en koele tuin

1. Maak een tuinplan, ga uit van maximaal 35 % verstening zoals een terras (als u al, hoe erg ook, kunstgras wil gebruiken, dan ook binnen die 35 %). Dat kan deels in de zon, deels in de schaduw liggen. Tuinier bij voorkeur direct op de bodem en niet in verhoogde bakken; dat laatste is vaak niet mooi en het vraagt vooral veel extra water. Helaas lopen mensen een trend zonder nadenken achterna en hoveniers maken het wel voor u want aan verharding wordt meer verdiend dan aan planten. Het tuinplan baseer je op het soort bodem wat de tuin heeft, is dat zanderig of venig, droog of nat, dan wordt de plantenkeuze daardoor bepaald. Nog een punt is dat u rekening houdt met soorten die enorm kunnen wortelen en woekeren, in een wilde tuin niet zo erg, maar anders, niet doen. Ook houdt u rekening met de behoeften van een plant zoals: zon, schaduw, droog, nat, in het water etc. Een insectenhotelletje voor de solitaire bijtjes en nestkastjes voor tuinvogels maken het feest compleet. Zorg voor balans in de tuin met een gedeeltelijk bladerdak, open plekken en schaduwplekken, zorg voor afwisseling. Stem ook de vorm en bloeitijd van bomen en struiken op elkaar af. O ja, vergeet niet om ook een of twee vleermuiskasten op te hangen aan uw huis, dat werkt prima tegen een muggenplaag.

2. Tuinieren begint met optimale zorg voor de bodem. Ontdoe het van bouwvervuiling en voeg compost en veel organisch materiaal toe. Soms moet je de bodem verlichten met zand, soms verzuren of met klei verzwaren. Dit hangt af van wat voor tuin en beplanting u wilt en vooral wat mogelijk is op uw locatie. Werk alles goed in de bodem, laat het liefst een jaartje rusten, zaai in dat jaar een variatie van eenjarige zomerbloemen en een stikstofbemester zoals klaver, erg leuk.

Weet dat de bodem altijd zuurstof nodig heeft voor optimaal leven. Het eenjarige spul spit u naderhand onder, of doet het in een compostbak, want die hebt u ook nodig. Goed bodemleven is rijk aan nuttige beestjes, schimmels (Mycorrhiza) en wormen. Belangrijk is ook de bodem, na het planten, te bedekken met een mulchlaag of zorg dat het geheel met planten is bedekt, dan hoeft u ook maar weinig water te geven. Een mulchlaag voorkomt ook ongewenste onkruidgroei, al zijn veel onkruiden erg mooi en ideaal voor insecten, geef ze een kans in uw tuin.

3. Kies als verharding van een oprijpad voor waterdoorlatende stenen of grastegels. U kunt ook alleen een tegelstrook maken voor de wielen en de rest met lage (Sedum o.i.d.) beplanting. Liefst geen grindbedekking op worteldoek, dat is niet alleen dodelijk saai, maar verhit uw woonplek. 

4. Denk ook na of daken kunnen worden vergroend zoals met een combinatie van Sedum en andere droogte minnende planten, het verkoelt ook uw huis of garage. Muren vergroenen kan goedkoop door er klimplanten tegen te laten groeien, of dit via een simpel hekwerk of dradensysteem te doen. En een geveltuintje, zelfs van 50 cm biedt al kansen voor leuke vergroening.

5. Zorg voor structuur in de tuin. Kies in de tuin vijf lagen: laag 1 zijn de hoge bomen (in een kleine tuin zijn dit middelgrote soorten), laag 2 de struiken, laag 3 de lage heesters, laag 4 de vaste planten en laag vijf de bodem zelf en daarop groeiende bodembedekkers. Als extra kunt u sommige planten, struiken, of eenjarigen, in een grote pot zetten, voor op het terras of oprijpad. Dit vereist, net als die hoge gemetselde tuinbakken, wel meer zorg en bijna dagelijks watergeven; zelfs als het regent. Nog een tip, koop voor kuipplanten alleen potgrond zonder veen, want het afgraven van veengebieden is slecht voor de natuur en het warmt het klimaat op. Veengebieden leggen namelijk heel veel CO2 vast.

6. Koppel het hemelwater af en vang het water op, dat kan in een ondergrondse tank, maar ook in losse regentonnen. Dit water kan worden hergebruikt voor de tuin en andere activiteiten. Bouw je nieuw, leg dan een ondergrondse watertank aan met een pompsysteem en gebruik het water ook voor doorspoelen van het toilet etc.. Overtollig regenwater kan via een gootje naar een wat lager liggend tuindeel laten lopen waar het in de grond kan zakken. Als u in de tuin een lager deel maakt kan dat fungeren als Wadi om forse plensbuien op te vangen. Ook toepassen van waterdoorlatende terrasbestrating zorgt voor toevoer van bodemwater. Een tip: leg de terrasbestrating en de tuin ca. 10 cm lager dan de dorpel van uw tuindeur, dat voorkomt dat bij een hoosbui uw kamer vol water staat. Echt leuk is het als u een waterpartij, een vijvertje, in de tuin maakt, het levert u veel meer vogels en insecten op, zoals de mooie libellen en badderende vogels. Het moet met kleine kinderen wel veilig kunnen. De bomen en struiken en al het ondergrondse bodemleven zal u dankbaar zijn met nog mooiere groei en bloei. Geef nooit overdag water want dan verdampt het meeste en kan tot verbranding leiden. Geef in de vroege ochtend of avond en niet elke dag want dan worden de planten lui. Geef liever eens in de week flink water en laat het dan rusten. Als er net is aangeplant moet u wel secuur zijn met watergeven. Gebruik geen sproei installaties, maar geef met de slang water bij de planten, of gebruik een druppelslang, dat voorkomt waterverspilling.

7. Gebruik als erfafscheiding een natuurlijke plantenhaag, dus geen steen, hout, ijzer, kunststof o.i.d. En gebruik nooit gaas of stalen hekken met een maaswijdte waar een egel in vast komt te zitten en zo een vreselijke dood sterft.

Zorg ervoor dat dieren van tuin naar tuin kunnen. Zorg voor doorgangen van ca. 15 x 15 cm voor egels. Vogels zoals de huismus, de roodborst, de heggemus, de merel, het winterkoninkje en vrolijke insecten, zullen in de hagen gaan leven en u dagelijks verblijden met hun conversaties en gedrag. Weet ook dat er wettelijke regels zijn voor de erfafscheiding zoals plaats, hoogte, soort materiaal etc. Zet dus niet zomaar wat neer; helaas worden zeer vaak erfafscheidingen geplaatst die verboden zijn!

8. Tuinverlichting is overbodige luxe en verstoort vooral het leven van nachtvlinders, vleermuizen en trekvogels, niet doen dus. Het is ook pure energieverspilling. 9. Gebruik in de tuin alleen natuurlijke mest en compost, liefst biologisch. Gebruik nooit kunstmest en geen bestrijdingsmiddelen, maar probeer, samen met de buren en de gemeente te streven naar ecologisch evenwicht, dan hebben plaaginsecten en ziekten veel minder kans en groeit alles beter. Ook hier geldt als de bodem gezond is, zijn de planten meestal ook gezond. 10. Er valt nog veel meer te vertellen, maar vermijd een tuin waarin saaie vakken met dezelfde struikjes of planten staan die misschien net op een ander plekje het veel beter doen, koop ook geen invasieve soorten zoals de Cotoneaster en pas op met veel exoten, sommigen brengen vooral schade. Tuinier natuurlijk, spontaan en een beetje rommelig, daar houden vogels, de egel en insecten van en combineer zo dat er altijd wat in bloei staat of vruchten draagt. Het is tevens minder arbeidsintensief. Zoek een hovenier die natuurlijke tuinen kan aanleggen, zoals die van ‘Wilde Weelde’.

De meeste hoveniers zijn goede stratenmakers, hutten- en hekkenbouwers; dat is ook wat de meeste klanten helaas willen. Kennis van planten hebben velen niet dat komt omdat het een vrij beroep is, dus een opleiding is niet nodig. Een steentuin is geen tuin maar een woestijn en draagt bij aan een slechte leefomgeving! 

Welke soorten houden van droogte?
In een mooie en gebalanceerde klimaatbestendige tuin hebben we de volgende onderdelen nodig: bomen, struiken, lage heestertjes, vaste planten, eenjarigen en bodembedekkers. Een aparte groep zijn de grassen, maar bedenk wel dat insecten daar ook niet veel aan hebben. Kies ook zoveel mogelijk inheemse soorten die lokaal thuishoren. Inheemse soorten zijn voor de biodiversiteit, dus vlinders, bijen (insecten), vogels en diertjes (egel) veruit het beste en doen het vaak erg goed. Dubbelbloemige gekweekte tuinplanten zijn mooi, maar zinloos voor de biodiversiteit. Let er ook op, als u kleine kinderen hebt, dat u geen zwaar giftige soorten in de tuin zet, zoals bijvoorbeeld de Oleander. Hoe groter de tuin en zeker als deze ook aan het water ligt, hoe meer kansen, maar ook hoe meer u een spel kunt maken van hoog, laag, doorkijkjes en schaduwplekken. Het is ook voor kleine kinderen veel leuker dan een doodse steenwoestijn met een bankstel, een tuinhuis, parasol en een BBQ!

Enkele bruikbare soorten hierna; het is maar een kleine bloemlezing, overleg met een hovenier die natuurlijke tuinen kan maken en neem de tijd om een mooie tuin te maken; de bodem is het belangrijkste, begin daarmee en neem er de tijd voor.

Bomen
Acer davidii, Alnus glutinosa (els), Betula pubescens (zachte berk, Betula pendula (ruwe berk), Corylus avellana (hazelaar), Cornus, (kornoelje), Cornus controversa, Cornus mas, Liquidambar (amberboom), Magnolia kobus, Malus div. soorten, Prunus avium (boskers), Prunus seracifera, Prunus subhirtella, Salix (wilg) eventueel als knotboom, Robinia pseuodacacia (ook als bolacacia), Ulmus hollandica 'Wredei' (goudiep), (opm. Berken vereisen een wat vochtiger plek.)

Struiken
Buddleja (vlinderstruik), Cistus, Eleagnus commutata, Hedera, Helianthemum (zonneroosje), Hippophae rhamnoides (duindoorn), Ilex aquifolium, Lavandula, Pittosporum tobira (kleefzaad), Rosmarinus, Salvia officinalis (salie), Sambucus nigra, Santolina chamaecyparissus (heiligenbloem), Trachelospermum jasminoides (klimstruik)

Fruitbomen en struiken
Denk ook aan fruitbomen en struiken zoals: aalbes, appel, blauwe bes, druif, peer, pruim. Misschien wordt de moestuin nog populairder omdat de levenskosten stijgen. Vroeger had iedereen er een en het is ook erg leuk.

Bessenstruiken
Amelanchier, Cornus sanguinea, Crataegus monogyna (eenstijlige meidoorn), Euonymus europaeus, Hippophae rhamnoides (duindoorn), Ligustrum vulgare, Pyracantha (vuurdoorn), Sorbus aucuparia (wilde lijsterbes), Viburnum opulus.

Vaste planten
Aster (herfstaster), Acanthus mollis, Achillea, Alchemilla mollis (schaduwplant), Agapanthus (vooral voor een terraspot), Agastache ´Blue Fortune´, Anthemis, Aster (herfstaster), Echinacea purpurea, Echinops ritro, Eryngium amethystinum, Erigeron (fijnstraal), Euphorbia mysinites, Gaillardia aristata ´Amber Wheels´, Gaura lindhemeri, Geranium (tuingeranium), Helenium (zonnekruid), Helianthemum (zonneroosje), Kniphofia ‘Royal Standard’, Lavatera, Malva, Nepeta, Perovskia atriplicifolia, Phlox paniculata, Salvia, Sedum sp. Solidago, Stachys byzantina, Verbena bonariensis.

Grassen
Calamagrostis, Festuca gautieri, Miscanthus, Pennisetum (een saaie plant en lastig zaad)

Eenjarigen en tweejarig
Alcaea (stokroos) Digitalis purpurea (vingerhoedskruid), Helianthus (zonnebloem), Lychnis coronaria (prikneus), Stachys byzantina (ezelsoor), Verbascum (koningskaars), Verbena, ijzerhard)

Schaduwplanten
Cyclamen, Digitalis purpurea (vingerhoedskruid), Dryopteris (varen), Geranium phaeum (ooievaarsbek), Helleborus (niet te droog), Thalictrum, Viburnum (sneeuwbal). Bodembedekkers Phlox subulata, Sedum acre, Thymus praecox, Vinca minor.

Bollen en knollen
Allium sphaerocephalon, A. moly, A. kataviense, Asphodeline lutea, Galanthus (sneeuwklokje), Eranthis hyemalis (winteraconiet), Eremurus, Iris reticulata, Crocus, Muscari (blauw druifje), Narcissus ’Jonguilla’ soorten en kruisingen), Narcissus 'Babymoon', Scilla sibirica, Tulipa viridiflora (botanische tulp), Tulipa sp. (bijv. saxatilis, batalinii etc.)

Heidetuin
Dit vereist een zure bodem, en dat kan niet meer verantwoord worden gemaakt vanwege dat we geen veen meer moeten gebruiken, er is wel veenvrije tuinaarde te koop. Heidetuinen vragen niet veel vocht. Zit u al op veen, dan is dit uw kans.

Calluna, Erica. Goed te combineren met bijv. Festuca, Lavandula, Nepenta, Stachys.

Inheems overige: Artemisia vulgaris (bijvoet), Crambe maritima (zeekool), Lonicera periclymenum (wilde kamperfoelie), Malva mosschata (muskuskaasjeskruid), Oenothera glazioviana (grote teunisbloem).

Natuurlijk Westland heeft ook workshops over natuurlijk tuinieren, doe mee, wordt lid en geniet nog meer van de natuur, uw eigen leefomgeving en uw tuin. Mail naar natuurlijkwestland@knnv.nl