Cijfers oversterfte tijdens corona-epidemie

Nederland 16.05.2020 - In de eerste negen weken van de corona-epidemie (week 11 tot en met week 19) overleden in totaal

naar schatting bijna 9 duizend mensen meer dan je in deze periode zou verwachten. In totaal overleden bijna 36 duizend mensen, terwijl naar schatting 27 duizend mensen zouden zijn overleden als er geen epidemie was geweest. Dit komt neer op een relatieve oversterfte van 32 procent. Het verwachte aantal overledenen en de oversterfte is geschat op basis van het aantal overledenen in de voorafgaande weken, gecorrigeerd voor seizoensgebonden factoren. Dat melden het CBS, Amsterdam UMC en het RIVM op basis van de voorlopige sterftecijfers per week.

Voor week 19 (4 tot en met 10 mei) wordt het aantal overledenen geschat op ruim 3 000. De schatting is gebaseerd op het aantal overlijdensberichten dat het CBS tot nu toe ontvangen heeft voor week 19. Daarmee zit de sterfte nog boven het niveau van wat normaal zou zijn in deze periode. Gecorrigeerd voor het seizoen zouden in week 19 naar schatting 2 900 mensen overleden zijn als er geen corona-epidemie was geweest.

In 2020 overleden er tot en met week 10 (tot en met 8 maart) gemiddeld 3 134 mensen per week. Daarna steeg de sterfte naar een maximum van 5 078 in week 14.

In totaal zijn 5 522 overleden COVID-19-patiënten aan het RIVM gemeld voor de weken 11 tot en met 19 (stand donderdag 14 mei 2020). Omdat niet alle overledenen in Nederland getest zijn op COVID-19 zullen de werkelijke aantallen aan corona overleden mensen hoger zijn. Door naar het totaal aantal overledenen per week te kijken zoals gemeld aan het CBS—dus ongeacht de doodsoorzaak—ontstaat een completer beeld.

Geen verschillen in oversterfte tussen hoog en laag inkomen
Over de periode 9 maart tot en met 19 april—de eerste zes weken van de corona-epidemie—zijn geen duidelijke verschillen gevonden in de oversterfte naar huishoudensinkomen en welvaartsniveau. Mensen werden ongeacht hun inkomen en welvaart in ongeveer gelijke mate getroffen. In de eerste twee weken van de corona-epidemie was er wel een verschil en werden de meest welvarende mensen relatief meer getroffen. In latere weken was de sterfte in gelijke mate verhoogd bij alle inkomensgroepen.

Oversterfte hoger bij mensen met een migratieachtergrond
De relatieve oversterfte was in de eerste zes weken van de corona-epidemie hoger onder inwoners met een migratieachtergrond dan onder inwoners met een Nederlandse achtergrond. Absoluut gezien was het aantal overledenen met een migratieachtergrond echter klein. Van de totale oversterfte in week 11 tot en met 16 had 14 procent van de overledenen een migratieachtergrond.

Sterfte in alle leeftijdsgroepen bijna op normaal niveau
Het aantal overledenen in week 19 ligt voor alle leeftijdsgroepen nog net boven wat voor deze tijd van het jaar normaal is. Naar schatting overleden in week 19 ruim 1 700 mensen van 80 jaar of ouder, ruim 900 mensen van 65 tot 80 jaar en bijna 400 mensen jonger dan 65 jaar.

In week 11 tot en met week 19 lag de sterfte vooral hoger bij mensen van 65 jaar of ouder. De relatieve oversterfte in deze leeftijdsgroep was naar schatting 34 procent. Bij de groep mensen jonger dan 65 jaar wordt de relatieve oversterfte geschat op 16 procent. In de leeftijdsgroep van 65 tot 80 jaar is nog de meeste oversterfte zichtbaar.

In week 11 tot en met week 19 was vooral de sterfte onder mannen verhoogd. De relatieve oversterfte wordt geschat op 36 procent voor mannen en 27 procent voor vrouwen. Voor zowel mannen als vrouwen is de sterfte in week 19 nog net hoger dan wat normaal is voor deze tijd van het jaar. Naar schatting overleden in week 19 iets meer dan 1 450 mannen en 1 550 vrouwen.

Limburg en Noord-Brabant meest getroffen
De geschatte oversterfte tijdens de eerste negen weken van de corona-epidemie was het grootst in Limburg (58 procent meer overledenen dan verwacht), gevolgd door Noord-Brabant (55 procent). In Gelderland, Overijssel, Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland was de sterfte tussen de 25 procent en 20 procent hoger dan verwacht. In de overige provincies was de sterfte 15 procent of minder verhoogd. In Groningen was geen sprake van oversterfte.

In week 19 is in bijna alle provincies het aantal overledenen op het niveau dat normaal is gegeven de tijd van het jaar.

Spreiding over gemeentes
In week 18 waren er acht gemeentes, zoals Weesp en Heerde, waar de sterfte 2 of meer keer hoger was dan in een gemiddelde week in de eerste tien weken van 2020. In 119 van de 355 gemeentes was de sterfte minder dan gemiddeld.

Het aantal overledenen op gemeenteniveau kan sterk fluctueren, met name voor kleine gemeentes. Een (sterke) verhoging in een bepaalde week kan daarom toeval zijn en hoeft niet het gevolg te zijn van de corona-epidemie.

Hogere sterfte valt samen met corona-epidemie
De hogere sterfte valt samen met de corona-epidemie in Nederland. Op 27 februari 2020 werd de eerste positief geteste patiënt gemeld in Nederland en op 6 maart het eerste sterfgeval door het nieuwe coronavirus (COVID-19). Op 11 maart heeft de Wereldgezondheidsorganisatie de COVID-19-uitbraak tot pandemie verklaard.

Informatiebronnen CBS en RIVM
Het CBS krijgt dagelijks berichten over sterfte binnen uit de bevolkingsregisters van gemeenten. Het CBS heeft dan nog geen informatie over de doodsoorzaak van de overledenen. Deze informatie ontvangt het CBS via een doodsoorzakenverklaring die is ingevuld door de arts die de overledene schouwt. De publicatie van de informatie uit de doodsoorzakenverklaringen wordt regulier in het derde kwartaal van 2020 verwacht, het CBS gaat zich inspannen om dit eerder te publiceren.

Het RIVM ontvangt dagelijks meldingen van overleden COVID-19-patiënten vanuit de GGD’s. Schatting gebaseerd op tot nu toe ontvangen berichten Gewoonlijk zit er enige tijd tussen de feitelijke overlijdensdatum en het moment waarop deze informatie het CBS bereikt. De overlijdensberichten worden iedere week op donderdag verzameld. Meestal heeft het CBS op donderdag gegevens van iets meer dan 80 procent van alle sterfgevallen van de voorgaande week. Deze informatie geeft dus een indicatie van het te verwachten totale aantal overledenen in die week.

In week 12 tot en met week 18 is op te maken dat de berichten momenteel sneller binnenkomen dan gewoonlijk (het aantal binnengekomen berichten na één week was gemiddeld 85 procent van het totaal, met uitzondering van weken met feestdagen). De schatting voor week 19 is gebaseerd op de aanname dat nu ook 85 procent is ontvangen. Dit is echter niet zeker, het werkelijk aantal overledenen in week 19 kan hoger of lager uitvallen.